کتاب تاريخ شفاهي ادبيات معاصر ايران صمد بهرنگی

از مجموعه‌ی تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران نشر ثالث، گفتگو با صمد بهرنگی به چاپ رسیده است. مجموعه‌ی تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران در پی آن است که خاستگاه‌های ادبیات معاصر ایران را از مجموعه شرایط زیست و نمو نویسندگان گرفته تا محافل و مجامع و جریان‌های ادبی و اجتماعی موثر بر آن بکاود تا برای پژوهشگران بعدی، مستندات قابل قبولی برای ردیابی جریان‌های فرهنگی و دلایل و چگونگی اوج و حضیض آن‌ها بر جای بگذارد.

کیوان باژن که مجموعه مصاحبه‌های مربوط به این کتاب را به سرانجام رسانده می‌گوید: در انتخاب صمد بهرنگی به عنوان یکی از چهره‌های ادبیات معاصر ایران هیچ‌گاه تردید نکردم. بدین دلیل که موافقان و منتقدان جدی او در تاثیرگذار بودنش تردید نداشته‌اند.

در انجام این کتاب، بنا به دلایل بسیاری، دشواری‌های بسیاری فراروی من بوده است. نخست آنکه سال‌ها از مرگ صمد بهرنگی می‌گذرد. مرگی که در زمان وقوع نیز ابهام‌ها و تاریکی‌هایی داشت که روشن نشد.

دوم این که شخصیت ادبی و فرهنگی صمد بهرنگی همواره با مسائل و جریان‌های سیاسی پیوند خورده است که این بخش نیز چنان که پیداست از وضوح و روشنی به دور است.

اما آنچه انجام شده است، بی آنکه بخواهم تعریفی غیر واقعی کرده باشم، رضایتبخش است. تقریبا تمامی اطلاعاتی که می‌توانستم از طریق شفاهی و از نزدیک‌ترین اعضای خانواده و دوستانش کسب کنم، به دست آوردم.

سکونت این عزیزان در شهرستان‌های ایران، مرا واداشت تا به سفرهای متعددی بروم و این، کار را تا حدی مشکل‌تر می‌کرد.

در بخشی از کتاب حاضر در گفتگو با اسد بهرنگی برادر صمد می‌خوانیم:

صمد با ساواک و عواملش چگونه برخورد می‌کرد؟

برخورد صمد همواره جدی بود. البته از برخورد مستقیم با ساواک پرهیز داشت. نمی‌خواست بی خودی مسئله‌ساز شود و حساسیت بی مورد به وجود آورد.

همان طور که در کتاب برادرم صمد بهرنگی آورده‌ام، یکی از دوستانش نقل می‌کند که صمد وقتی رادیوها را گوش می‌کرد، مثل رادیو پکن و… یادداشت‌هایی برمی‌داشت و بعد بین بچه‌ها پخش می‌کرد و خیلی سفارش می‌کرد مراقب باشند تا دست نامحرم نیفتد و این نشان می‌دهد صمد موقعیت را خوب درک کرده بود و ساده از مسئله ساواک نگذشته بود.

از مسائل دیگر کتاب، ذکر این نکته است البته به عنوان ایراد که جایزه‌ی ماهی سیاه کوچولو نه به خاطر نثر کتاب بلکه به علت نقاشی‌های آن است. در این مورد چه نظری دارید؟

ممکن است این جور باشد ولی کدام عقل سلیمی می‌تواند بپذیرد یک کتاب، نقاشی‌هایش خوب باشد و متنش بد و جایزه معتبری را هم ببرد؟

فقط دید متفاوت نویسنده باعث شده تا چنین طرحی کشیده شود. ایشان در مورد جایزه‌ی شورای کتاب چه می‌گویند؟ این که دیگر در ایران و به خاطر نوشته بود. تازه آن جایزه هم، یکی در ایتالیا بود و یکی در چکسلواکی. اگر هم فکر کنیم جایزه‌ی ایتالیا به عکس‌ها توجه داشته باشد، جایزه چکسلواکی که این جور نبود!